Van volkskrant.nl van 17 maart 2018:

Gemeenten maken het verschil: Wageningen en Capelle aan den IJssel vergeleken

Nu de gemeenten meer te zeggen krijgen, worden ook de verschillen groter. Een korte serie. Aflevering 6: de uitvoering van de bijstand. Hoe begeleid je mensen het best naar een baan? Gemeenten mogen daar zelf mee experimenteren. Het scheelt dus nogal wat of er een links college zit of juist rechts het voor het zeggen heeft.

Wageningen staat ‘vanuit een positief mensbeeld’ bijverdienen naast de bijstand toe

Jehad Dabket (24), gevlucht uit Syrië en drie jaar in Nederland, mag tot zijn vreugde de komende twee jaar 200 euro bijverdienen op zijn uitkering. Dat is omdat hij meedoet aan het bijstandsexperiment in de gemeente Wageningen. Zijn droom: een eigen catering annex bakkerij opzetten.

Als proeve van zijn kunnen heeft hij deze middag de hapjes verzorgd in de ruimte van het Werkpunt Wageningen. De sfeer is uitgelaten, die dag in oktober. Ook de staatssecretaris komt langs op het lokale werkbedrijf, want Wageningen is dan als eerste gemeente begonnen aan het veelbesproken experiment met een soepeler behandeling van groepen bijstandsgerechtigden.

‘Vertrouwen werkt’ is de veelzeggende naam van de Wageningse proef. Illustratief is dat op deze bijeenkomst bijstandsgerechtigden, ambtenaren, raadsleden en andere betrokkenen informeel met elkaar aan tafeltjes zitten.

Maar liefst de helft van de ruim achthonderd Wageningse bijstandsgerechtigden heeft zich aangemeld om mee te doen. De onderzoeksvraag: wat gebeurt er als bijstandsgerechtigden meer begeleiding krijgen, juist meer vrijheid krijgen of meer mogelijkheden om bij te verdienen? Komen zij wellicht sneller uit de bijstand als ze minder streng worden behandeld dan volgens de huidige participatiewet met bijvoorbeeld een verplichte tegenprestatie?

Ook bijstandsmoeder Corine van den Hurk (28) – dochtertje van 2 jaar, mbo niet afgemaakt – doet mee. Zij zit in de groep van bijstandsgerechtigden die zelf in actie moeten komen om aan het werk te gaan. ‘Ik wil in de ouderenzorg werken. Ik wil bewijzen dat ik dat kan.’

Van den Hurk is blij dat ze in een linkse gemeente woont die bijstandsgerechtigden niet onder druk zet maar wel wil stimuleren. ‘Maar ik snap ook de VVD hoor, je hebt erbij die profiteren. Wie echt wil, moet de keuze krijgen, voor anderen is misschien dwang nodig.’

‘Ik kom sowieso niet meer aan de bak’, zegt Ria Cobben (62). Ze heeft een auto-ongeluk gehad en lijdt aan copd. 45 jaar heeft ze in een verzorgingshuis gewekt. ‘Nu wast de schoonmaker mijn rollator. De Sociale Dienst kijkt hier goed naar mijn situatie’, zegt Cobben.

‘Wij doen dit vanuit een positief mensbeeld, niet vanuit wantrouwen’, zegt wethouder Dennis Gudden (D66). ‘Wij willen onze inwoners helpen. Misschien dat meer mensen uit de bijstand werk krijgen als we ze anders behandelen en ze zich beter voelen. En als dat blijkt uit dit onderzoek, kunnen de strenge landelijke regels worden versoepeld.’

Nu, vijf maanden na de start van de proef, is het nog te vroeg voor resultaten, zegt projectleider Hans Zuidema. ‘Ik hoor wel al leuke verhalen. Maar sommige bijstandsgerechtigden zitten in een moeilijke situatie, blijkt ook. Die hebben bijvoorbeeld bemoeizorg nodig omdat ze hun huis verwaarlozen.’

Over het bijstandsexperiment dat werd geassocieerd met de verstrekking van een basisinkomen is veel politieke discussie geweest. Wageningen hoort met Groningen, Tilburg en Utrecht tot de koplopers. De landelijke VVD-fractie had veel weerstand tegen het verdienen boven op de uitkering, wat de partij bestempelt als het geven van ‘gratis geld’.

Maar in het relatief linkse Wageningen wordt het experiment politiek breed gedragen. ‘Het is een onderzoekende universiteitsstad met veel creativiteit, betrokken mensen en een hoog ambitieniveau’, zegt Zuidema. ‘Het is gewoon ook belangrijk om uit te zoeken wat het best werkt. Ik hoop natuurlijk dat uit de resultaten blijkt dat een soepelere aanpak betere resultaten geeft. Maar zelfs al zou de uitstroom uit de bijstand hetzelfde zijn, dan nog zou je het ook zo kunnen doen.’

Jehad Dabket uit Syrië heeft na vijf maanden zijn droom nog niet kunnen waarmaken. Hij werkt een dag per week in een bakkerij en is bezig met het halen van zijn rijbewijs; zijn theorie heeft hij al gehaald, vertelt hij trots.

Ook bijstandsmoeder Corine van den Hurk zit nog in de bijstand. Zij is net gestopt met haar eerste stage in een verpleeghuis. ‘Dat paste niet bij mij. Deze doelgroep kan nog zo weinig, ze waren te dement, ik kon nauwelijks met ze naar buiten. Ik kon ze alleen eten geven.’

Deze week zoekt ze in de bibliotheek naar een nieuwe werkplek met hopelijk een hoger niveau van contact met ouderen, zegt Van den Hurk. ‘Ik weet zeker dat het me gaat lukken.’

Capelle aan den IJssel helpt waar het kan, maar hanteert dwang ‘als het nodig is’

In het Werkplein in Capelle aan den IJssel draait het om werk, werk en nog eens werk. In deze ruimte om de hoek bij het gemeentehuis krijgen bijstandsgerechtigden uit de IJsselgemeenten – ook uit Krimpen aan den IJssel en Zuidplas – hulp bij het opstellen van hun cv of krijgen ze sollicitatietraining. In een frame hangen de vacatures: van productiemedewerkers tot medewerkers van een klantenservice of technische dienst tot commercieel adviseur.

Als bijstandsgerechtigden zich te kieskeurig tonen is de boodschap van de Werkplein-medewerkers: ‘In plaats van met een droombaan beginnen we met een broodbaan.’

Voor mensen met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt – die bijvoorbeeld niet goed Nederlands spreken of psychische problemen hebben – is er de stichting Capelle Werkt. Die helpt deze groep aan de slag als vrijwilliger in bijvoorbeeld de groenvoorziening of in een kringloopwinkel.

Zo begon ook Bashir Husseini (57) een paar jaar geleden in de kringloopwinkel in het centrum van Capelle. De voormalige cameraman vluchtte in 2011 uit Afghanistan. Op zijn sollicitatie bij RTV Rijnmond kreeg hij geen reactie, zegt hij. Maar in de kringloopwinkel vond hij snel zijn draai. ‘Ze stonden er versteld van hoe mooi ik de winkel had ingericht’, glundert hij. ‘Dat komt door mijn camerablik.’ Inmiddels heeft hij er een ‘echte’ baan.

Wethouder Eric Faassen (VVD) omschrijft zichzelf als een VVD’er aan de linkerkant. Aan een experiment met soepeler bijstand zoals in Wageningen zou hij niet meewerken. ‘De dwang moet wel blijven, als het nodig is. En je moet helpen als het kan.’

Capelle doet bovendien zijn eigen bijstandsexperiment, met de Erasmus Universiteit. Een deel van de bijstandsgerechtigden ziet de gemeente vier keer per jaar, veel vaker dan gebruikelijk; een ander deel wordt op de standaardmanier behandeld. Aan het eind van het jaar moet duidelijk zijn of de extra aandacht de uitstroom uit de bijstand bevordert.

Capelle ligt niet alleen aan de Rotterdamse metrolijn, het heeft ook de zelfde grootstedelijke problematiek, zegt Faassen. Het opleidingsniveau is te laag voor de aangeboden banen, de helft van het bestand heeft geen startkwalificatie. Op 1 januari 2018 zaten 2.232 inwoners er in de bijstand. Dat zijn er ook procentueel gezien aanzienlijk meer dan in Wageningen. ‘Het zijn vooral alleenstaande ouders, vluchtelingen met een verblijfsvergunning, 45-plussers en mensen met een arbeidsbeperking. 79 procent heeft langer dan een jaar een uitkering, de helft langer dan drie jaar.’

Capelle noemt zijn aanpak ‘streng doch rechtvaardig’. Er wordt relatief veel energie besteed aan controle op fraude. Toch is de grootste inzet om mensen aan het werk te helpen. ‘We zijn geen voorstander van de tegenprestatie zoals die in de wet staat, die door sommigen wordt ervaren als een straf’, zegt Faassen. ‘Ik heb liever dat mensen dingen doen die hun kans op werk vergroten.’

Vandaar de stichting Capelle Werkt, die mensen via bijvoorbeeld onbetaalde werk in de kringloopwinkel met behoud van uitkering klaarstoomt voor een baan. En vluchtelingen extra taalles en een cursus ‘werknemersvaardigheden’ biedt.

Het valt Faassen op dat het in Nederland maatschappelijk geaccepteerd is om bepaald laaggeschoold werk zoals dat bij tuinders in kassen te weigeren. ‘Een deel van de mensen is er fysiek niet toe in staat, een deel is ook gewoon niet bereid vroeg op te staan. Ook de werkgevers hebben vaak liever een Pool of een Bulgaar met een hogere productie. Maar we willen het niet opgeven, we blijven het proberen om iemand uit ons bestand daar aan het werk te krijgen. Wie zonder goede reden weigert, riskeert een korting op zijn uitkering.’

Maar overdreven streng, zo wil Faassen het beleid van zijn gemeente zeker niet typeren. ‘Het draait bij ons inderdaad om werk, werk, werk. Maar wij willen wel degelijk het steuntje in de rug bieden.’