Van volkskrant.nl van 13 april 2021:

Verslaggeverscolumn: Margriet Oostveen in Groningen

Vraag René van der Most wat typerend is voor de gezondheidsverschillen tussen arm en rijk en hij begint hoofdschuddend over de stagiairs diëtiek, die hij ruim tien jaar geleden al geschokt zag terugkeren uit arme buurten. Hadden ze daar kinderen ‘met alleen een zak chips’ in de overblijf gezien. ‘Die stagiairs kwamen uit een andere wereld.’

Vraag dan Alex Schepel wanneer hij in de Groningse wijk Paddepoel, waar hij vandaan komt, begon door te krijgen dat hij in armoede opgroeide en Alex zegt: ‘Toen ik bij andere kinderen thuis kwam en dingen zag die wij nooit deden. Zoals ontbijten.’

Gescheiden werelden kunnen op den duur slechter voor je gezondheid zijn dan die zak chips. Mensen met basisonderwijs of vmbo en een laag inkomen leven in Nederland gemiddeld 7 jaar korter en 15 jaar minder in goede gezondheid dan mensen met havo of vwo, een vervolgopleiding en een hoog inkomen. De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving herhaalde de kille feiten afgelopen week nog maar eens in het advies Een eerlijke kans op gezond leven. En stelde nadrukkelijk dat deze gezondheidsverschillen niet met leefstijlmaatregelen en gezond eten en met wijzen naar de verantwoordelijkheid van het individu alleen zijn op te lossen. Niet zolang mensen lijden aan ‘werkloosheid, een laag inkomen, schulden of een ongezonde leefomgeving’.

Hoe moet het dan wel? Een hoger minimumloon, schuldhulp en meer en betere sociale woningbouw liggen voor de hand, maar daar gaat de Raad niet over. Het advies baseert zich op drie grote gezondheidsprojecten in Zuid-Limburg, de Veenkoloniën en Rotterdam-Zuid. René van der Most is projectleider bij ‘Kans voor de Veenkoloniën’. En Alex Schepel is daar een van de vijftig ervaringsdeskundigen die ze inzetten. De kloof tussen hoogopgeleide hulpverleners en laagopgeleide mensen in armoede werd zo groot, dat ervaringsdeskundigen die zelf al generaties in armoede leefden hier nu vaak moeten ‘tolken’ om überhaupt hulp van de grond te krijgen.

René van der Most en Alex Schepel Beeld
René van der Most en Alex Schepel

Dat detail sprong er voor mij meteen uit. Als ik mensen in armoede in de krant aan het woord wil laten, haken ze vaak af, omdat ze de media niet meer vertrouwen. Een cirkel die je moet zien te doorbreken. Voor je het weet denken hoogopgeleiden dat er geen arme mensen meer zijn, in dit gave land.

Alex: ‘Het is echt typerend voor armoede dat je geen zwakte toont. Want de buitenwereld vindt daar iets van.’

Ik was graag naar het huis van Alex in Veendam gereden, maar dat vindt hij dus nog steeds niet prettig, want hij woont er ‘in een beruchte straat in een achterstandswijk’. Daarom hebben we afgesproken in het kantoor van René in Groningen. ‘Wij moeten ook opboksen tegen heel veel wantrouwen’, zegt René daar. ‘En de toeslagenaffaire bevestigt voor deze mensen natuurlijk ook hun gelijk.’

In de Veenkoloniën hadden ze al snel door dat adviezen over gezonde voeding en leefstijl alleen niet werken. Te veel wijsheid van bovenaf. De ervaringsdeskundigen gebruiken als motto inmiddels een uitspraak van Gandhi: ‘Alles wat je voor me doet zonder mij, doe je tegen mij.’

Hoeveel stress armoede brengt, zag je in deze regio bijvoorbeeld aan de sterfte rondom de geboorte. Die was aanmerkelijk hoger dan het landelijk gemiddelde, zegt René. En sinds verloskundigen die armoedeproblemen vermoeden meteen hulp kunnen inschakelen, dalen de cijfers.

De Veenkoloniën kampen met laaggeletterdheid, eenzaamheid en laagopgeleide jongeren. Waar mensen al generaties in armoede leven hoeft het vmbo niet noodzakelijk te worden afgemaakt. René: ‘Het kan hier als verraad worden beschouwd wanneer je de groep verlaat met een betere opleiding.’ In zo’n omgeving komen hulpverleners met hun mooie opleiding vaak net zo moeilijk binnen als journalisten. De kraamhulp begrijpt niet waarom ze wordt afgewimpeld, zegt Alex, ‘terwijl die moeder denkt: wat doen ze straks met mijn baby als ze zien dat er boven geen vloerbedekking ligt’. Nu komen de ervaringsdeskundigen eerst een kopje koffie drinken, ervaringen delen en geruststellen. Dat helpt bijna altijd.

Alex geeft inmiddels ook al workshops op ministeries. ‘Wil je gedrag veranderen?, vraagt hij dan. ‘Misschien moet jíj je gedrag dan wel veranderen.’