Van nrc.nl van 11 november 2020
Interview met Tweede Kamerlid Gijs van Dijk
Als regeringspartij veranderde de PvdA het vangnet voor kwetsbaren. Nu heeft ze spijt. „Het wantrouwen is de grote fout.
En weer is er slecht nieuws over de Participatiewet, zes jaar geleden bedacht door het kabinet-Rutte II van VVD en PvdA om meer bijstandsgerechtigden en gehandicapten aan ‘gewoon’ werk te helpen. Voor mensen die niet zonder begeleiding kunnen werken, komen er veel minder banen bij dan werkgevers zelf melden bij Sociale Zaken. Ze tellen onder andere ook banen mee die niet nieuw zijn. Dat bleek woensdag uit onderzoek voor Cedris, de belangenorganisatie van sociale werkplaatsen.
Het SCP stelde een jaar geleden al vast dat er nauwelijks meer bijstandsgerechtigden aan het werk kwamen dan eerst, en dat gehandicapten vaker thuis zitten. De wet wordt binnenkort aangepast: het moet voor werkgevers administratief eenvoudiger worden om gehandicapten in dienst te nemen. En voor de werknemers zelf moet het financieel aantrekkelijker worden om meer uren te werken.
Maar de PvdA, die van 2013 tot 2017 een eigen minister (Lodewijk Asscher) en staatssecretaris (Jetta Klijnsma) had om de Participatiewet in te voeren, wil er niets meer van weten. „Die wet is mislukt”, zegt Tweede Kamerlid Gijs van Dijk in een vraaggesprek in de PvdA-fractiekamer.
Wat is er misgegaan?
„Als je in een uitkering zit of een handicap hebt, wil je geholpen worden – en dat doet de Participatiewet niet. Het mensbeeld erachter deugt niet: dat het je eigen verantwoordelijkheid is, als je geen werk hebt. En als je er niets aan doet, zet de overheid je onder druk. Dan moet je voor je bijstand een tegenprestatie leveren en aan allerlei verplichtingen voldoen. Maar experimenten tonen aan dat je mensen veel sneller aan het werk krijgt als je uitgaat van vertrouwen, en begeleiding biedt in plaats van repressie. Het wantrouwen is de grote fout in onze sociale zekerheid. Dat moet anders. Het gaat bij deze wet om de meest kwetsbare mensen.”
Het mensbeeld achter de wet deugt niet
De Participatiewet is bedacht door VVD én PvdA. Heeft uw partij een ander mensbeeld gekregen?
„Die wet was een compromis tussen de VVD en de PvdA, twee ideologieën die lijnrecht tegenover elkaar staan. Maar de PvdA is toen te veel meegelopen met de VVD. We hebben twee jaar geleden al gezegd dat we de sociale werkplaatsen niet hadden moeten sluiten voor nieuwe mensen. Nu zeg ik: we hadden ook nooit achter die ideologie van eigen verantwoordelijkheid aan moeten lopen.”
„Het hoort tot de kernwaarden van de sociaal-democratie dat je mensen vertrouwt, dat je ervan uitgaat dat ze het goede willen doen. En dat je het niet in je eentje hoeft uit te zoeken als je het moeilijk hebt, maar dat het collectief helpt. Uit harde cijfers blijkt ook dat het een mythe is, die eigen verantwoordelijkheid. Mensen zitten thuis. Juist als je kwetsbaar bent, is er een overheid nodig. Niet om jou met een stok te slaan, maar om te vragen: wat heb je nodig?”
In het PvdA-verkiezingsprogramma van 2012 stond ook dat de bijstand moest worden samengevoegd met uitkeringen voor mensen die iets mankeren. Dat werd de Participatiewet. Zo wilden jullie 1,2 miljard euro bezuinigen.
„Het idee dat je mensen met een beperking en andere werknemers samenbrengt op de werkvloer was van de PvdA, ja. Maar dan moet je niet bezuinigen en de sociale werkvoorziening afbreken. Dat is fout geweest. Je ziet ook dat mensen met een Wajong-uitkering [voor wie van jongs af aan een handicap heeft] er financieel op achteruit zijn gegaan en bang zijn om te gaan werken. Want dan raken ze hun uitkering kwijt en is er geen weg terug. Allemaal vanuit het mensbeeld dat je een financiële prikkel nodig hebt om aan de slag te gaan. Mijn stelling is dat dit niet werkt, juist niet bij mensen die kwetsbaar zijn op de arbeidsmarkt.”
Het mensbeeld van de PvdA is dan toch ook veranderd?
„Het is waar dat we een aantal maatregelen hebben voorgesteld die passen bij dat andere mensbeeld. Daar moeten we radicaal mee breken. Dat doen we nu.”
In het verkiezingsprogramma gooit de PvdA de sociale zekerheid helemaal om. De partij wil dat er 100.000 overheidsbanen komen: voor het minimumloon kunnen mensen die nu geen baan vinden aan de slag als speeltuinmedewerker of beveiliger. „Daar stellen we 3 miljard euro voor beschikbaar.” De PvdA wil een hogere bijstandsuitkering. Het minimumloon zou in stappen moeten stijgen van ruim 10 naar 14 euro per uur. Sociale werkplaatsen moeten ‘ontwikkelbedrijven’ worden die gehandicapten werk bieden of begeleiden naar gewone werkgevers.
De PvdA heeft spijt van de ene na de andere maatregel uit Rutte II: het leenstelsel voor studenten, de verhuurdersheffing, de hogere AOW-leeftijd, bezuinigingen. Is er iets wél goed gegaan in dat kabinet?
„Voor mij is de afdronk van Rutte II: het land is uit de crisis geholpen. De keerzijde daarvan is een grote sociale kwestie: een miljoen mensen leeft in armoede of staat langs de kant – en die wordt ook door dit kabinet niet opgelost. We hebben dingen niet goed gedaan, daar moeten we geen spelletje over spelen.”
Wat moet je als overheid doen wanneer iemand echt niet wil werken?
„Mensen krijgen recht op begeleiding. Als mensen echt niet willen, is er vaak iets aan de hand en hebben zij hulp nodig. Maar als laatste middel kun je er als gemeente voor kiezen om te korten op de uitkering.”
Wordt het ingewikkeld regeren in een volgend kabinet met de VVD?
„Om de Participatiewet te veranderen, het sociaal minimum te verhogen en de armoede te verkleinen, is een flinke linkse meerderheid nodig. De VVD dendert maar door in de mythe die wij nu hopelijk doorprikken.”
Hoe moeten kiezers erop vertrouwen dat jullie bij de formatie niet weer van standpunt veranderen?
„Er is een lange periode geweest dat de PvdA de ogen meer gericht had op besturen dan op haar idealen. Met besturen is niks mis. Maar als we niet kunnen voldoen aan onze idealen, doen wij niet meer mee. Dit is echt de kern van de sociaal-democratie: bestaanszekerheid voor kwetsbare mensen. Ik geloof dat we met de klap bij de verkiezingen in 2017 zijn teruggebracht naar die heilige missie. Ik geloof zo in die missie, en die zit nu zo in de partij… die laten we niet meer los. En daar zal ík over waken.”