Van de LCR  (Landelijke Cliëntenraad):

Voor mensen met een uitkering is werken niet altijd een bron van inkomsten. Dat blijkt uit een grootschalig onderzoek van Optimalistic, Muzus en Stimulansz onder bijna 800 mensen met een arbeidsbeperking. Maar liefst 61% van de werkende respondenten komt in financiële problemen door de manier waarop hun inkomsten worden verrekend met de uitkering. 92% ervaart onzekerheid over hun inkomen en daardoor stress. Dit heeft consequenties voor de arbeidsparticipatie van mensen met een beperking. Het ministerie van SZW, UWV en Divosa nemen de inzichten uit het onderzoeksrapport serieus. LCR volgt de ontwikkelingen en zal hen zo nodig adviseren. Het rapport dat vandaag is aangeboden heeft veel media-aandacht gekregen. De LCR was al in het NOS-journaal (vanaf 1.15), op NOS-online en heeft in Trouw een reactie gegeven. Op 25 februari om 20.30 uur begint de uitzending bij Pakhuis de Zwijger samen met de LCR. Deze uitzending is live online te volgen.

Signalen uit de praktijk 

Als mensen vanuit de Participatiewet, Wajong, WIA of WAO gaan werken, moet het loon worden verrekend met de uitkering. UWV of de gemeente bekijkt dan hoeveel iemand heeft verdiend en berekent op basis daarvan hoe hoog de aanvullende uitkering moet zijn. De Landelijke Cliëntenraad (LCR) en zijn lidorganisaties krijgen al langer signalen dat deze verrekening van inkomsten tot problemen kan leiden.

UWV heeft, op verzoek van de LCR, subsidie beschikbaar gesteld om onderzoek te doen naar de aard en omvang van de problemen rond inkomstenverrekening. Het is voor het eerst dat er zo grootschalig en diepgaand onderzoek naar deze problematiek is gedaan. Zowel de beleving van de doelgroep als de werkwijzen van UWV en gemeenten zijn hierin in kaart gebracht.

Uitkomsten
De concrete financiële problemen voor 61% gaan over minder geld beschikbaar hebben voor boodschappen, vaste lasten niet kunnen betalen of geld moeten lenen bij familie of vrienden. 92% van de werkende respondenten geeft aan onzekerheid en stress te ervaren. Eén van de respondenten merkt op: ‘Mijn brievenbus is een doos van Pandora. Elke dag kan er iets inzitten dat op z’n minst ontwrichtend is. Elke dag kan er iets in zitten dat voor maanden aan problemen zorgt.’

Mensen hebben aangegeven afhankelijker te zijn geworden van hun omgeving of vertellen dat ze bang zijn voor een verandering in hun salaris, door een loonsverhoging of een bonus. Eén op de drie liet weten hun uren niet te willen uitbreiden of niet opnieuw aan de slag willen als hun huidige baan stopt. Zorgen over de inkomstenverrekening hebben ook effect op de groep die (nog) niet werkt. Een derde van deze groep durft de stap naar werk hierdoor niet aan. Daarmee gaat arbeidspotentieel verloren.

Oorzaken

Dit is niet de bedoeling van de wetgever of uitvoerders, concluderen de onderzoekers. UWV, gemeenten en het ministerie van SZW werken al hard aan een goede uitvoering. De financiële problemen komen volgens de onderzoekers vooral doordat zowel in de wet als in de uitvoering inkomenszekerheid niet langer centraal lijkt te staan. Andere doelen, zoals re-integratie en efficiëntie zijn bij gemeenten en UWV belangrijker dan stabiliteit in inkomen. Onderzoekers én initiatiefnemer LCR roepen de wetgever en uitvoeringsorganisaties op om gezamenlijk het evenwicht te herstellen. Ook op korte termijn kunnen UWV en gemeenten al verschil maken. De onderzoekers geven hiervoor praktische inzichten en hebben materialen ontwikkeld die alle partijen direct al kunnen gebruiken.

Aan alle betrokkenen is een reactie gevraagd. LCR-voorzitter Amma Asante: ‘Wij zijn blij dat onze signalen op basis van de gesprekken die we houden met onze cliënten zijn bevestigd. Bewustwording en gezamenlijke creativiteit zijn nodig om dit probleem op te lossen. We hebben een goed inzicht nodig van wat het betekent om van een uitkering afhankelijk te zijn. Zo kunnen we knelpunten wegnemen en de burger weer ruimte geven om zichzelf te ontwikkelen en echt te kunnen participeren. Nu zit de energie in de verkeerde dingen zoals het voldoen aan de informatieplicht die burgers vleugellam maakt. Problemen met de verrekening van inkomsten heeft gevolgen voor de uitkering én voor toeslagen. Dit onderzoek laat zien hoe complex we het hebben gemaakt voor mensen die vaak wel willen maar niet kunnen. Beide problemen staan op het ogenblik volop in de schijnwerpers. Het is goed dat UWV samen met de LCR in het najaar van 2019 deze zoektocht is aangegaan.’

Wouter Koolmees, minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW):
‘De conclusies van dit rapport zijn hard. Het is goed dat deze nu op tafel liggen. Dankzij dit onderzoek weten we beter waar mensen tegenaan lopen, en dat het met name voor mensen met wisselende inkomsten behoorlijk kan misgaan. Iets wat nooit de bedoeling mag zijn. Het is belangrijk dat mensen de stap naar werk durven maken en erop vooruit gaan. UWV en gemeenten doen hun best mensen daarbij te ondersteunen en onzekerheid weg te nemen. Onzekerheid die mede komt door onderliggende regels. Met de vereenvoudiging van de Wajong hebben we de systematiek daarom al proberen aan te passen. Met het programma Simpel Switchen werken we met Divosa en gemeenten aan verdere verbeteringen. Maar er is meer nodig. Daarom gaan we samen met UWV, Divosa, gemeenten en uitkeringsgerechtigden op zoek naar oplossingen, zodat ook mensen met een arbeidsbeperking met zo min mogelijk zorgen aan de slag kunnen.’

Guus van Weelden, lid van de Raad van Bestuur van UWV:
‘We nemen de aanbevelingen uit het rapport uiterst serieus. Het raakt de complexiteit en striktheid van wet- en regelgeving en de wijze waarop wij daar invulling aan geven in onze dienstverlening. Duidelijk is dat we hierin verbeteringen kunnen aanbrengen. Daarbij moeten wij ook keuzes maken hoe wij onze beschikbare capaciteit inzetten. Voorop staat dat werken voor mensen met een arbeidsbeperking altijd moet lonen en wij ons daarvoor maximaal willen inzetten. We gaan samen met het ministerie van SZW in gesprek om de situatie voor hen te verbeteren. Vooruitlopend kijken we hoe wij betrokkenen beter kunnen informeren en of het mogelijk is om meer persoonlijk contact in te zetten’.

Erik Dannenberg, voorzitter Divosa:
‘We zijn erg blij met het onderzoek, dat voor het gemeentelijk sociaal domein een herkenbaar beeld schetst. Het gaat over mensen die een belangrijke stap willen zetten in het leven, bijvoorbeeld van uitkering naar werk. Dat is moeilijk binnen de huidige wet- en regelgeving.
Vanuit het project Simpel Switchen in de Participatieketen dat we samen met SZW doen, en waar UWV en LCR ook bij betrokken zijn, zien we dat gemeenten met hun inwoners soms al goede oplossingen vinden. Tegelijkertijd is er meer nodig. Soms zit wet- en regelgeving inwoners en uitvoering nu echt in de weg. Het is hoog tijd voor een stelsel dat juist motiverend werkt’.