Utrecht gaat jongeren in de bijstand minder streng aanpakken
De gemeente Utrecht gaat de strenge bijstandsregels voor jongeren niet langer handhaven. Daarmee sluit de Domstad zich aan bij een groeiende groep gemeenten die de randen van de wet opzoekt of daar overheen gaat.
MARIEKE DE RUITER
De gemeente Utrecht gaat de strenge bijstandsregels voor jongeren niet langer handhaven. Daarmee sluit zij zich aan bij een groeiende groep gemeenten die de randen van de wet opzoekt of daar overheen gaat.
Volgens de participatiewet moeten jongeren in de bijstand voldoen aan strengere regels dan 27-plussers. Zo moeten ze eerst een maand zelfstandig op zoek gaan naar een opleiding of baan voor ze een beroep kunnen doen op werkbemiddeling en een uitkering. Daarnaast mogen zij geen onkosten ontvangen voor (vrijwilligers)werk. Dat werkt averechts, vindt de gemeente Utrecht. Vrijdag heeft ze bekendgemaakt de regels los te laten.
De aparte status van jongeren in de wet moet voorkomen dat jongeren met goede arbeidsmarktkansen te makkelijk instromen in de bijstand en er vervolgens niet meer uitkomen. Maar volgens wethouder Werk en Inkomen Linda Voortman (GroenLinks) is bij de invoering van de wet ten onrechte ervan uitgegaan dat de jongeren die zich bij de gemeente melden zelf in staat zijn om werk te vinden.
‘De meeste jongeren die bij ons aankloppen zijn niet zelfredzaam’, stelt de wethouder. ‘Het zijn vaak kwetsbare mensen met financiële of psychische problemen.’ Nadat zij door de gemeente zijn gewezen op de verplichte zoektermijn van vier weken (waarna de gemeente nog 8 weken mag doen over het verwerken van de aanvraag) verdwijnt tweederde van hen uit beeld. ‘Het kan zijn omdat ze werk hebben gevonden, maar we horen ook schrijnende verhalen van jongeren die zich in de schulden steken of het verkeerde pad op zijn gegaan.’
In een rapport uitte de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (ISZW) ook al haar zorg over jongeren die op deze manier onder de armoedegrens zakken. Zij staan dan nergens geregistreerd: niet als werkend, noch als werkzoekend of student. Voortman: ‘We hebben geprobeerd sommige jongeren na vier weken zelf te bellen. Van een deel was het nummer niet meer in gebruik. Er hoeft niks aan de hand te zijn, maar dat geeft een onheilspellend gevoel.’
Door jongeren direct te helpen, hoopt de gemeente te voorkomen dat zij verder in de problemen raken. Daarnaast wil ze toestaan dat 27-minners gedurende een halfjaar tot 221 euro per maand kunnen bijverdienen om het werken te stimuleren. Afgelopen halfjaar mochten gemeenten hiermee van het kabinet al experimenteren om de verhoogde toestroom van jongeren in de bijstand het hoofd te bieden: tijdens de coronacrisis nam die met 9 procent toe.
Sinds oktober gelden echter weer de strengere regels. Door die niet na te leven, loopt Utrecht het risico op sancties uit Den Haag. Toch is dat voor Voortman geen reden het stil te houden. Zij hoopt hiermee juist haar pleidooi voor de herziening van de participatiewet kracht bij te zetten, helemaal als ze straks kan aantonen dat het werkt. En daarin staat ze volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten niet alleen. ‘We zien dat verschillende gemeenten bezig zijn om ruimte te zoeken als de participatiewet hen in de weg staat’, stelt voorzitter Peter Heijkoop.
Samenwonen
Dit najaar kondigde Tilburg al een proef aan waarbij bijstandsgerechtigden een halfjaar mogen samenwonen zonder hun uitkering te verliezen. Amsterdam experimenteert met bijverdienen naast de bijstand. Volgens Heijkoop komt het voort uit ongeduld. ‘In 2020 hebben we al aangegeven dat de participatiewet niet effectief en menselijk is. Toen is gezegd: we laten het aan een volgend kabinet. Nu is het bijna 2022 en heeft corona de kwetsbare mensen alleen maar kwetsbaarder gemaakt.’
De voorzitter heeft goede moed dat de signalen van gemeenten ‘hun weg hebben gevonden naar het regeerakkoord’. Maar Voortman wil dat niet afwachten. ‘We kunnen tegen jongeren die nú een probleem hebben toch lastig zeggen: nog even geduld, er komt een nieuw kabinet aan?’