In Utrecht werken hulpverleners samen om alle inwoners schuldenvrij te krijgen

Van volkskrant.nl van 29 april 2019

Elke eerste woensdag van de maand staan in Utrecht mensen met schulden voor de rechter. Van enkele tientallen euro’s tot fikse sommen bij meerdere schuldeisers: voor iedereen wordt een passende oplossing gezocht. Want die schuld is vaak slechts een symptoom van andere problemen.

Over de roodharige twintiger die deze ochtend voorkomt wegens een betalingsachterstand van 87 euro bij zijn zorgverzekeraar maakt rechter Hans Zuurmond zich weinig zorgen. ‘Er is iets misgegaan met overschrijven’, mompelt de gedaagde bedremmeld. ‘En toen stond er opeens een deurwaarder aan de deur die zei dat ik was gedagvaard.’

Inmiddels heeft hij het bedrag met de verhoging, 278 euro, overgemaakt. ‘Een hoop geld’, vindt hij. ‘Ik zie in dat ik minder slordig moet worden.’

Bij andere gedagvaarde wanbetalers ligt de situatie beduidend complexer. Een veertiger vertelt dat hij na terugkomst uit Turkije, waar hij zijn vader had begraven, meerdere schuldeisers achter zich aan kreeg. ‘Die incassobureaus maken mijn problemen groter met hun verhogingen’, zegt hij tegen de rechter. ‘Ik wil één incassopartij, en niet van alle kanten aangevallen worden. Ik heb kinderen en mijn inkomen is niet zo hoog.’

‘Wilt u misschien hulp van de gemeente bij uw problemen?’, vraagt de rechter hem. ‘Ze zitten hier voor u klaar.’

Sinds juni is het elke eerste woensdag van de maand vaste prik in de rechtbank van Utrecht: dan worden degenen opgeroepen die zijn gedagvaard voor betalingsachterstanden van hun zorgverzekering. Het zijn er gemiddeld tweehonderd per keer, maar slechts een deel van hen verschijnt. Bij die mensen vraagt de rechter door: speelt er misschien meer dan die ene schuld? En of ze misschien ter plekke een gesprek willen met de gemeentelijke buurtteamleden. ’s Middags zijn ook de deurwaarders aanwezig om te kijken of een betalingsregeling mogelijk is.

Zorgverzekering

Mensen die in geldnood raken, laten vaak als eerst de zorgverzekering onbetaald. ‘Als daar een achterstand ontstaat, is er vaak meer aan de hand’, zegt rechter Zuurmond. Hij heeft het initiatief genomen om de zittingen te houden in aanwezigheid van de hulpverlening en deurwaarders, om zo ook voor de schuldenaar tot de beste oplossing te kunnen komen.

Sociaal raadsvrouw Lieke van Rootselaar van het buurtteam Leidsche Rijn luistert aandachtig mee en voert tussendoor gesprekken met wie dat wil, in een spreekkamer van de rechtbank. ‘Dit werkt super’, zegt Van Rootselaar. ‘Veel van deze mensen hadden anders nooit hulp gevraagd, bijvoorbeeld omdat ze zich schamen. De meeste mensen blijken nog nooit te hebben gehoord van een buurtteam.’

Steeds meer gemeenten wachten niet meer tot de schuldenaar naar hen stapt voor hulp, want dan is het meestal al te laat, maar gaan zelf erop af, in een zo vroeg mogelijk stadium. Het liefst al na het eerste signaal van een kleine achterstand in betaling van de zorgverzekering of de huur. ‘Als de mensen hier op zitting zijn, is het eigenlijk al aan de late kant, omdat we er vóór de deurwaarder bij willen zijn’, zegt Van Rootselaar. ‘Veel mensen zijn dan al het ene gat met het andere aan het dichten. De behoefte aan hulp is groot. Zo kunnen we erger voorkomen.’

Veel mensen zijn de weg kwijtgeraakt in het woud van financiële regelingen, valt Van Rootselaar op. ‘Ze weten niet dat ze recht hebben op allerlei toeslagen. Laatst trof ik hier op zitting een man die niet wist dat de deurwaarder niet zijn rekening mocht leeghalen. Van de beslagvrije voet had hij nooit gehoord.’

Voor een twintiger die eerder op deze speciale zitting verscheen, leidt de aanpak tot een duw in de goede richting. Toen de rechter doorvroeg over de bescheiden vordering van zijn zorgverzekering, vertelde hij dat hij meer schulden had. En dat hij was gestopt met zijn studie en verslaafd was geraakt aan gokken.

De gemeente hielp hem met het aanvragen van een uitkering en het treffen van een regeling voor zijn schulden. Ook werd hij doorverwezen naar de verslavingszorg. ‘Toen hij twee maanden later terugkwam, zag ik een heel ander mens’, zegt Zuurmond. ‘Hij wilde weer een opleiding volgen.’

De grip kwijt

Op deze zittingsdagen zijn de gemeente en de deurwaarders met elkaar in gesprek geraakt. Ze bespreken binnenkort hoe ze door samenwerking zo veel mogelijk dagvaardingen kunnen voorkomen.

Want eenmaal op zitting is niet altijd een happy end in zicht, blijkt deze woensdag. Schuldenaren voelen zich gevangen in een situatie met meerdere schuldeisers, snel oplopende incassokosten en juridische kosten. Wie zes maanden zijn zorgverzekering niet betaalt, komt bij het administratiekantoor CAK terecht en moet daar een hogere premie betalen. Sommige zorgverzekeraars schakelen voor één klant meerdere deurwaarders in.

‘Ik ben een beetje de grip kwijtgeraakt door al die verschillende eisers met hun eigen kosten’, zegt een man met een doffe blik in zijn ogen tegen de rechter. ‘De schuld van 1.640 euro kan ik met een regeling nog wel betalen, maar met de kosten is dat nu 2.890 euro geworden, een beetje te veel, vind ik.’

De deurwaarder, die namens de verzekeraar aanwezig is, stelt voor het bedrag te verlagen tot 2.700 euro. De man mag er even over nadenken, maar gaat niet akkoord. Hij wacht liever de uitspraak van de rechter af.

Een jonge vrouw vertelt de rechter dat ze de aanmaningen van de zorgverzekeraar nooit heeft ontvangen, omdat ze in de vrouwenopvang zat. ‘Ik snap dat ik moet betalen, maar met die verhogingen van de schuld, waaraan ik niets kon doen, gaat me dat nooit lukken’, zegt ze wanhopig.

Ook een kwetsbaar ogende oudere man schrikt als hij hoort hoeveel meer hij moet betalen dan de 500 euro betalingsachterstand die hij dacht te hebben. ‘En dat van mijn uitkering?’, roept hij uit. ‘Ik kan nu al niet rondkomen. Terwijl ik schulden probeer af te betalen, lopen de kosten alleen maar verder op. Haal dan mijn huis maar leeg.’

Voor een bleke 19-jarige jongen, die zijn moeder heeft meegenomen, lukt het met hulp van de rechter wel om een betalingsafspraak te maken met de deurwaarder voor de openstaande schuld die is opgelopen tot 2.500 euro. De schuldenaar heeft weer inkomsten sinds hij in een magazijn werkt. Twaalf maanden betaalt hij 75 euro, dan zestien maanden 100 euro, wordt de afspraak. ‘Pfff. Dan ben ik over ruim twee jaar van mijn schulden af’, zegt hij opgelucht.