Van volkskrant.nl van 14 februari 2019

Donderdag spreekt de Tweede Kamer over de 1,4 miljoen huishoudens met problematische schulden. De vier grote gemeenten willen deze mensen tegemoet komen door een klein beetje spaargeld toe te staan zonder ze daarom meteen te korten op uitkeringen. ‘Zodat bijvoorbeeld AOW’ers geld kunnen sparen voor een fatsoenlijke begrafenis.’

Het voelde als gezichtsverlies, zegt Ruth Wilmans over het moment waarop zij te horen kreeg dat ze niet in aanmerking kwam voor een kwijtschelding van de gemeentebelasting. ‘Als je te weinig geld hebt, is het vaak al een behoorlijke drempel om hulp te vragen. En als die hulp vervolgens ook nog wordt geweigerd, komt dat wel aan als een belediging.’

Wilmans vroeg de bijstandsuitkering aan nadat ze in 2017 was gescheiden. Werk had ze nog niet en met haar twee kinderen moest ze verhuizen naar een sociale huurwoning. Daarvoor moest ze een maand huur vooruit betalen. Ze leende wat geld van haar ouders voor het voorschot, en precies op datzelfde moment vroeg ze vrijstelling aan van de dik 300 euro afvalstoffenheffing van de gemeente Rotterdam. Ruth: ‘In totaal stond er op dat moment ruim 1.500 euro op mijn rekening.’ Gebruik dat geld maar om ons te betalen, was de boodschap van de gemeente.

Van het Rijk mogen gemeenten geen belasting van mensen met lage inkomens kwijtschelden als er nog wat spaargeld is. Terwijl hulpverleners armlastige schuldenaren nu juist proberen aan te leren dat ze een buffertje opbouwen voor tegenvallers.

‘Ik vind het eigenlijk onverkoopbaar dat we mensen zoals Ruth straffen voor hun verantwoordelijke gedrag’, zegt de Rotterdamse wethouder Michiel Grauss (Armoede, CU/SGP). ‘Ik ken ook voorbeelden van Rotterdammers met een heel laag inkomen, die geld hebben gespaard voor hun uitvaart en daarom niet in aanmerking komen voor vrijstelling van de gemeentelijke lasten.’

Daarom is Rotterdam een van de ondertekenaars van een brief waarin de vier grote steden staatssecretaris Tamara van Ark (Sociale Zaken, VVD) en minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken, D66) oproepen de zogenoemde kwijtscheldingsnorm te verhogen. Wanneer je net te veel geld hebt om voor kwijtschelding in aanmerking te komen, is een vraag waarop het antwoord per gemeente kan verschillen. Maar het normbedrag dat de Vereniging van Nederlandse Gemeenten publiceert, is dat alleenstaanden niet meer dan 992 euro op hun rekening mogen hebben en echtparen niet meer dan 1.417 euro.

Die bedragen moeten flink worden verruimd, vinden de wethouders. ‘Zodat mensen met een laag inkomen meer geld kunnen sparen voor tegenvallers en zo schulden kunnen voorkomen.’

Constante stress

De brief van de grote steden is nauwkeurig getimed. Donderdag bespreekt de Tweede Kamer met Ollongren en Van Ark de schuldenprobleem in Nederland. Maar liefst 1,4 miljoen huishoudens gaan gebukt onder problematische schulden of lopen een serieus risico in de financiële problemen te komen. Almaar oplopende boetes, brieven met aanmaningen en bezoeken van deurwaarders zorgen ervoor dat veel van deze gezinnen in constante stress leven. Met grote gevolgen voor onder meer de gezondheid van schuldenaren en de opvoeding van kinderen. Het is in Nederland bovendien tamelijk gemakkelijk om in de schulden te raken, maar het duurt vaak jaren voordat je er weer uit bent.

Dat probleem wordt al jaren onderkend; bijna alle belangrijke adviseurs van de regering hebben er alarmerende rapporten over gepubliceerd. En er was de alom geprezen documentaireserie Schuldig. Toch lukt het de politiek maar niet om het aantal Nederlanders met problematische schulden terug te dringen. Sterker nog: de overheid draagt er als schuldeiser nog altijd zelf aan bij dat zoveel Nederlanders niet uit de schulden komen. De Nationale Ombudsman tikte Ollongren en Van Ark afgelopen weekend nog op de vingers omdat de overheid zich als schuldeiser vaak niet netjes opstelt.

Ruth Wilmans kent er talloze voorbeelden van. Niet alleen uit eigen ervaring, maar inmiddels ook uit die van haar cliënten. Ze werkt sinds vorig jaar bij de stichting MAIT (Mijn Administratie Is Top!). Vanuit een sjofel kantoorpand midden in de Rotterdamse wijk IJsselmonde helpt MAIT buurtbewoners met geldzorgen. Zowel oprichter Marjorie Malbons als alle medewerkers en vrijwilligers zijn ‘ervaringsdeskundigen’ als het op schulden aankomt.

Foto van tumor

Laat Malbons en Wilmans een half uur praten over wat zij dagelijks meemaken in hun contacten met ‘de instanties’ en ze overtroeven elkaar met anekdotes. Over aangetekende brieven die verkeerd worden bezorgd, waarop dan weer een korting van de uitkering volgt. Over ambtenaren die de verkeerde adviezen geven, waardoor financiële problemen alleen maar groter worden. Of over die zieke cliënt die werd gevraagd om als bewijsstuk een foto van de tumor in haar borst mee te sturen.

En dus ook over de cliënten die een zeer laag inkomen hebben, maar toch geen vrijstelling krijgen van de gemeente- en waterschapsbelasting. Alleenstaande moeders met een baantje dat niet veel oplevert bijvoorbeeld. ‘Die hebben vaak een auto voor woon-werkverkeer, en wat spaargeld op de bank. Dat is dan bij elkaar te veel vermogen.’

De kwijtschelding van de gemeentelijke lasten vormt slechts één radertje in het complexe geheel van schulden, uitkeringen, toeslagen en betalingsregelingen, benadrukt Pascal Keukeler, die als sociaal raadsvrouw al vele jaren Rotterdammers met schulden bijstaat. ‘Maar wel een behoorlijk symbolisch radertje.’ Het treft vaak de zuinige mensen, die een buffertje opbouwen, ziet Keukeler. ‘Bijvoorbeeld AOW’ers die geld sparen voor een fatsoenlijke begrafenis. Of mensen die van tijdelijk baantje naar tijdelijk baantje gaan en geld sparen om de periodes daartussen te kunnen overbruggen.’

Naïevelingen

Pijnlijk vindt Keukeler bovendien dat het vaak de naïevelingen zijn die worden getroffen. ‘De slimmeriken zorgen namelijk dat er even geen geld op hun rekening staat op het moment dat ze de vrijstelling aanvragen.’

De gemeente Amsterdam kaartte dit probleem vorig jaar al eens aan bij de regering. Daarop stelden Van Ark en Ollongren dat zij niets zien in verruiming van de vermogensnormen omdat daardoor de ‘armoedeval’ zou worden vergroot. Dat is de situatie waarbij mensen soms minder gaan verdienen wanneer zij vanuit de bijstand gaan werken. De grote gemeenten verbazen zich over dat argument. ‘Bij aanvaarding van werk zal immers niet een stijging van het vermogen, maar een stijging van het inkomen reden zijn dat iemand niet meer voor kwijtschelding in aanmerking komt.’

De woordvoerders van Van Ark en Ollongren verwijzen in een reactie naar de brief waarin het verzoek van Amsterdam werd afgewezen. ‘Verder gaan wij de deze nieuwe brief goed bestuderen en komen we erop terug. Wellicht donderdag al in de Tweede Kamer.’