Van dvhn.nl van 29 april 2019

Elke Nederlander zou maandelijks minstens 600 euro moeten krijgen van het Rijk, vindt de Vereniging Basisinkomen. Boekhoudtechnisch is dat mogelijk, aldus het Nibud.

Een basisinkomen-nieuwe-stijl is te betalen en maakt mensen niet werkschuw. Bovendien gaat de koopkracht van de lage en middeninkomens er fors op vooruit.

Tenminste, dat beweert een optimistische Alexander de Roo, voorzitter van de Vereniging Basisinkomen. Vorige week overhandigde hij een rapport aan minister Wouter Koolmees van Sociale Zaken waarin de vereniging nogmaals kenbaar maakt dat de samenleving er ‘eerlijker’ op wordt als alle volwassen Nederlanders elke maand geld krijgen van het Rijk, zonder dat ze daar ook maar iets voor hoeven doen.

De koopkracht van bijstandsgerechtigden zou flink groeien

Het pleidooi van De Roo is niet nieuw. Wat wel nieuw is, is de manier waarop de vereniging het basisinkomen denkt te financieren. Eveneens nieuw is de doorrekening van de plannen door het Nibud, het onafhankelijke budgetinstituut.

In dit nieuwe systeem krijgt iedere volwassen Nederlander 600 euro per maand. Daar komt nog eens 600 euro per huishouden bovenop. Een alleenstaande volwassene heeft daarmee recht op 1200 euro per maand. Een samenwonend stel krijgt 1800 euro (drie keer 600 euro) – en mochten ze kinderen hebben, dan komt daar nog eens 300 euro per kind bij.

Het Nibud, dat overigens benadrukt dat het zich niet uitlaat over de wenselijkheid van de plannen van De Roo, becijferde dat de koopkracht van bijstandsgerechtigden met 1 tot 15 procent zouden groeien. Voor mensen die het minimumloon verdienen en voor modale inkomens stijgt de koopkracht tussen de 15 en 50 procent. En bij huishoudens met tweemaal modaal stijgt de koopkracht tussen de 4 en 34 procent, aldus het Nibud.

De miljarden euro’s die zo’n basisinkomen het Rijk gaan kosten, zijn volgens de Vereniging Basisinkomen geen enkel probleem als de inkomstenbelasting voor de ‘rijkere’ werkende Nederlanders sterk wordt verhoogd, de uitkeringen met 1200 euro worden verlaagd, en rijksdiensten en uitkeringsinstanties, die veel minder te doen zullen hebben, zeer sterk worden afgeslankt.

‘Is het basisinkomen wenselijk?’

Robert Dur, hoogleraar economie aan de Erasmus Universiteit, denkt net als De Roo dat een basisinkomen technisch haalbaar is. Maar of het ook wenselijk is, daar zet hij grote vraagtekens bij. Dur stelt dat het onderzoek ‘een veel te rooskleurig’ beeld schetst. „Het lijkt het alsof er enkel winnaars zullen zijn als dit plan realiteit wordt, maar dat is niet waar.’’

Volgens Dur zijn de verliezers simpelweg buiten beeld gebleven in dit onderzoek. „Mensen die meer dan twee keer het modale verdienen gaan bijvoorbeeld (heel veel) pijn lijden als dit plan wordt doorgevoerd.’’

De Roo beaamt dit volmondig. „Als je echt goed verdient, ga je er inderdaad op achteruit, maar het kan nu eenmaal nooit zo zijn dat iedereen erop vooruitgaat.’’

Naast de verliezers is er ook een ander aspect buiten beschouwing gelaten, aldus Dur. „Er is geen aandacht voor ons gedrag. Zo blijkt bijvoorbeeld uit eerder onderzoek dat (veel) hogere inkomstenbelastingen tot meer belastingontwijking leiden. Dat soort aspecten moet je eigenlijk ook meenemen in een plan rondom het basisinkomen.’’

Met andere woorden: hoe betaalbaar is het basisinkomen als rijkere Nederlanders niet bereid zijn om driekwart (!) van hun zuurverdiende euro aan de belasting af te staan?

De prikkel om te werken wordt weggenomen

De hoogleraar wijst op nog een ander veelgehoord argument tegen het plan. „Wanneer mensen zonder condities een bedrag per maand krijgen waar je van rond kunt komen, neem je misschien bij sommigen de prikkel weg om te blijven werken.’’ Dur zegt het bewust voorzichtig, want harde bewijzen zijn er niet. „Het is de vraag hoe mensen reageren op het krijgen van een basisinkomen, daar is nog onvoldoende onderzoek naar gedaan.’’

Volgens De Roo zijn er echter genoeg voordelen die het invoeren van een basisinkomen de moeite waard maken. „Het zorgt bijvoorbeeld voor betere gezondheid, minder stress en minder criminaliteit. Daarnaast verdwijnt er door het wegvallen van allerlei uitkeringen en toeslagen een hoop bureaucratie.’’

In Finland zorgde experiment voor meer geluk en gezondheid

Sommige claims van De Roo worden ondersteund door onderzoek in Finland, dat experimenteerde met het basisinkomen. Tweeduizend werkloze Finnen kregen twee jaar lang 560 euro per maand, ongeacht of ze werk vonden in die periode. Het geschonken geld bleek een minimale invloed te hebben op de bereidheid om meer te gaan werken, maar zorgde wel voor meer geluk en meer gezondheid bij de proefpersonen.

Daar moet volgens Dur echter een kanttekening bij worden geplaatst. Hij stelt dat het huidige onderzoek wereldwijd niet betrouwbaar genoeg is om er grote conclusies uit af te leiden. „Er moeten bredere en diepgaandere studies komen naar de effecten van het invoeren van het basisinkomen. In Nederland kan het Centraal Planbureau (CPB) dat bijvoorbeeld doen.’’