Even geen plicht om te solliciteren

Experiment bijstand

Wat werkt beter: geen sollicitatieplicht, of meer bijverdienen? Zes gemeenten experimenteren met soepelere regels voor bijstandsgerechtigden. In de hoop dat zij sneller een baan vinden.

Meer dan 2.200 bijstandsgerechtigden mogen tijdelijk meer bijverdienen, hoeven niet verplicht te solliciteren of worden intensiever begeleid. Zij doen mee aan experimenten waarbij wordt onderzocht of zij sneller een baan vinden als ze zich aan minder regels hoeven houden.

De gemeenten Wageningen, Deventer, Nijmegen en Groningen zijn de afgelopen maanden begonnen met dit experiment, Tilburg staat op het punt te beginnen. Sinds 21 december doet ook Utrecht weer mee. Amsterdam is afgehaakt.

Deelname van Utrecht, een van de initiatiefnemers van de proef, was onzeker doordat de gemeente in de eigen verordening sprak over „stimuleren” tot het „verrichten van een vrijwillige tegenprestatie”. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wilde dat gewijzigd hebben in een verplichte tegenprestatie, anders kon geen sprake zijn van deelname aan het experiment. De gemeente stelt nu in de verordening dat het college de bevoegdheid heeft een tegenprestatie op te leggen.

„Het was een non-discussie”, reageert de Utrechtse wethouder Victor Everhardt (D66, Werk en Inkomen). „We hebben besloten een paar woorden te veranderen, maar in de praktijk blijft alles hetzelfde.” Hij verwacht nu dat het experiment in de loop van 2018 van start kan gaan; in februari begint Utrecht met de werving van deelnemers. „We hadden al 100 mensen bereid gevonden mee te doen. Met deze mensen zoeken we weer contact.” Het ministerie moet officieel nog toestemming geven voor het experiment in Utrecht.

Minder stress, betere gezondheid

De zes gemeenten die nu gaan experimenteren, willen weten wat de beste manier is om mensen aan werk te helpen. Wethouders zijn ontevreden over de huidige Participatiewet, die regelt dat gemeenten verantwoordelijk zijn voor het aan het werk helpen van bijstandsgerechtigden. Te veel regeltjes, te ingewikkeld, te veel gestoeld op wantrouwen, vinden zij. De wet stimuleert mensen in de bijstand niet, maar remt ze eerder af en maakt ze angstig, is hun indruk. „Je wilt gewoon dat iemand weer aan de slag gaat. Wat is daar voor nodig?”, zegt D66-wethouder Dennis Gudden (Participatie) uit Wageningen. Hij sluit niet uit dat het experiment tot minder stress leidt bij de bijstandsgerechtigden en dat het bijdraagt aan een betere gezondheid, waardoor mensen meer gemotiveerd zijn om aan de slag te gaan.

In de zes gemeenten worden de bijstandsgerechtigden in meerdere onderzoeksgroepen verdeeld. Er zijn groepen die meer mogen bijverdienen, groepen die intensiever worden begeleid en groepen die niet langer verplicht hoeven te solliciteren, of combinaties daarvan. Voor een aantal deelnemers blijft hetzelfde regiem gelden. Meedoen is vrijwilliger, de indeling is willekeurig.

Vooraf had een aantal gemeenten de uitdrukkelijke wens te experimenteren met een ‘basisinkomen’ voor bijstandsgerechtigden, een vast inkomen zonder verplichtingen, maar dat was, met name voor de VVD, een brug te ver.

Amsterdam voert een eigen experiment uit dat lijkt op de proef in de andere steden. „In tegenstelling tot de zes experimenteergemeenten moet Amsterdam zich bij die proef houden aan de regels van de Participatiewet. Amsterdam mag dus geen hele groepen ontslaan van de sollicitatieplicht en mag ze niet meer laten bijverdienen dan de wet toestaat”, aldus een woordvoerder van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Amsterdam wilde de verplichting tot een tegenprestatie niet vastleggen in de eigen verordening en besloot zich terug te trekken uit het grote onderzoek.

Op de vraag waar het experiment toe zou kunnen leiden, antwoordt Erik de Ridder, CDA-wethouder Werk en Inkomen in Tilburg: „Als blijkt dat het werkt om mensen vrijer te laten, dan zouden we knettergek zijn als we dat niet voor alle 7.000 bijstandsgerechtigden in onze gemeente zouden invoeren. Daar zou dan wel een wetswijziging voor nodig zijn. Andersom geldt ook; als het niet werkt, moeten we die grotere vrijheid niet willen.”

Meer flexibiliteit

De Nijmeegse Wethouder Jan Zoetelief (Werk en Inkomen, Verenigde Senioren Partij): „Onze vurige wens is dat het positieve resultaten zal opleveren, die mogelijk leiden tot aanpassingen zodat we meer flexibiliteit krijgen.”

De meeste gemeenten hebben veel moeite moeten doen om genoeg bijstandsgerechtigden te vinden die bereid waren tot deelname aan het experiment. De gemeente Deventer bijvoorbeeld, waar 180 mensen meedoen, werft in januari opnieuw kandidaten.

Het woord experiment blijkt af te schrikken, evenals het woord controlegroep, hebben gemeenten gemerkt. „Mensen zijn bang dat ze dan strenger worden gecontroleerd”, zegt een woordvoerder van de gemeente Tilburg, waar de proef ‘het vertrouwensexperiment’ heet.

De onderzoeken worden gedaan door de universiteiten of hogescholen in de steden die meedoen. De studies lijken op elkaar, maar wijken op punten wel van elkaar af. Het experiment duurt twee jaar.