Van volkskrant.nl van 3 met 2021:

Het beleid voor sociale minima moet drastisch op de helling. De uitkeringen en het minimumloon moeten omhoog. Gemeenten moeten meer geld krijgen voor begeleiding. En de overheid moet zijn burgers met minder wantrouwen tegemoet treden.

Dat staat in een stuk dat de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) maandag heeft gepresenteerd met het oog op de kabinetsformatie. Er moet wat gebeuren, want de nood is hoog, zegt Peter Heijkoop, wethouder van Dordrecht en woordvoerder namens de VNG. ‘Dit moet fundamenteel worden opgelost.’

Met hoeveel moeten de bijstand en het minimumloon worden verhoogd?

‘Dat is moeilijk precies te zeggen. De bijstandsnorm voor een alleenstaande ligt nu op bijna 12.00 euro, voor gezinnen is dat 1.600 euro. Uit onderzoek van het Nibud (Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting) blijkt dat mensen daar niet van rond kunnen komen. Gemeenten zijn nu pleisters aan het plakken met allerlei aanvullende regelingen, vrijstellingen en armoedebeleid. Maar dat zouden uitzonderingen moeten zijn, niet de standaard. Bestaanszekerheid moet in essentie door het Rijk worden gegarandeerd. Daarvoor moeten de uitkeringen gewoon omhoog.’

De Participatiewet waarin de bijstand is geregeld is nog maar zes jaar oud. Volgens jullie moet de wet ‘fundamenteel’ worden herzien. Zo snel al?

‘De Participatiewet is zijn naam nauwelijks waard. Het is nu vooral een uitkeringswet. Voor begeleiding en re-integratie is veel te weinig geld. Op het budget dat gemeenten krijgen om mensen te begeleiden naar werk of scholing is de afgelopen jaren 70 procent bezuinigd. Het gevolg daarvan is dat gemeenten zich vooral richten op de meest kansrijke bijstandsgerechtigden. Voor de zwakkere groepen hebben ze geen geld.

‘Er zijn allerlei hindernissen opgeworpen voor mensen die tijdelijk of gedeeltelijk aan het werk gaan. Ze raken toeslagen kwijt, het wordt verrekend met hun uitkering. Soms moeten ze achteraf geld terugbetalen, terwijl ze dat niet hebben. Sommige mensen houden minder over wanneer ze gaan werken dan wanneer ze in de bijstand waren gebleven. Dat is de omgekeerde wereld.

‘Dat levert zoveel onzekerheid op dat veel mensen in een negatieve spiraal terecht komen. Ze maken schulden, krijgen stress, worden ziek. Kinderen worden daar ook de dupe van. Onder aan de streep kost dat de samenleving juist meer geld.’

De overheid treedt burgers nu met wantrouwen tegemoet, schrijven jullie. Dat moet anders.

‘Het hele stelsel is nu opgebouwd vanuit wantrouwen. Er zijn overal regels voor, mensen moeten ingewikkelde formulieren invullen, alles is gericht op controle. Terwijl we in de bijstand juist veel mensen hebben zitten die laaggeletterd zijn of psychische problemen hebben. Die hebben juist hulp en begeleiding nodig.’

Wat is er mis met controle?

‘De bijstand is geen gratis geld, daar zijn wij ons van bewust. Maar er wordt te veel vanuit het systeem gedacht, vanuit de Haagse werkelijkheid, te weinig vanuit de mensen en de uitvoering.

‘Neem de Fraudewet. Als gemeente ben je verplicht geld terug te vorderen en boetes op te leggen als geld ten onrechte is uitgekeerd, ook als dat niet met opzet is gebeurd. Dat werkt gewoon niet. Mensen raken verstrikt in een doolhof en een a-sociaal incassobeleid. Wij vinden dat de gemeenten meer ruimte moeten krijgen voor maatwerk. Dat je de situatie in een gezin voorop kunt stellen en niet de wet- en regelgeving.

‘Onderschat niet de kosten van schulden. Mensen raken ervan in de stress, ze worden ziek. Alleen de incasso-industrie vaart er wel bij. De Participatiewet vertoont trekjes van de Toeslagenaffaire.’

Gemeenten hebben ook meer geld nodig om minimabeleid uit te voeren. Hoeveel meer?

‘Voor een goede uitvoering van de Participatiewet hebben we zeker een miljard extra nodig per jaar. Op de Jeugdhulp komen gemeenten nu 1,8 miljard euro te kort. Ook daar is meer nodig. Een van de snelst groeiende uitgavenposten is de ondersteuning van ouderen via de WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning). Daar moeten we ook wat mee.

‘Veel gemeenten zitten nu in een overlevingsmodus; alles draait om de kosten. Terwijl het juist bereid zou moeten zijn om te investeren in scholing en begeleiding. Kinderopvang zou gratis moeten worden voor lagere inkomensgroepen, in plaats van dat je miljarden rondpompt in een systeem van toeslagen. We moeten onderzoek doen naar basisbanen om mensen weer structuur te geven, meer investeren in gelijke kansen voor kinderen. Dat kost extra geld, maar op de lange termijn levert dat veel meer op.’

Wat hoopt u dat er met jullie voorstellen gebeurt?

‘Ik wil benadrukken: dit is géén links verhaal. Ik ben zelf wethouder van het CDA. Ons stuk is opgesteld door wethouders van VVD tot en met GroenLinks, dat is heel breed gedragen. Ik hoop echt dat dit bovenop de stapel komt te liggen bij de formatie.’