10 jun 2020 Binnenlands Bestuur

De VoorzieningenWijzer levert huishoudens meer geld en financiële rust op. Bovendien kan het gemeenten helpen geld te besparen door escalerende schuldproblemen te voorkomen. De aanpak, die zowel door gemeenten als door woningcorporaties en welzijnsorganisaties gebruikt wordt, moedigt gemeenten aan om buiten het ‘eigen kokertje’ te werken.

500 euro extra
De VoorzieningenWijzer helpt gemeenten om financiële problemen in een vroeger stadium te signaleren en misschien zelfs in de kiem te smoren. De aanpak omvat zowel een uitgebreide applicatie als training van lokale medewerkers. In een persoonlijk gesprek checkt een consulent met behulp van de applicatie bijvoorbeeld voor welke gemeentelijke minimaregelingen een inwoner in aanmerking komt. Het blijkt namelijk dat 97 procent van de mensen die een beroep kunnen doen op regelingen daar niet volledig gebruik van maken. Daarnaast levert de aanpak een op maat gemaakt advies op nog vier andere gebieden: toeslagen vanuit de rijksoverheid, de aangifte inkomstenbelasting, en de kosten van energie en de zorgverzekering. Uiteindelijk levert De VoorzieningenWijzer gemiddeld 500 euro extra besteedbaar inkomen per huishouden op.

Opschalen
Zo’n vijftig gemeenten hebben inmiddels kennis gemaakt met De VoorzieningenWijzer en de meerderheid daarvan zet het instrument structureel in. Al tienduizend inwoners zijn door de aanpak geholpen. Die aantallen gaan vermoedelijk stijgen: onlangs is De VoorzieningenWijzer opgenomen in de toolbox van SchuldenlabNL, een landelijk netwerk dat succesvolle lokale schuldhulpinterventies verzamelt met het doel om ze op te schalen en te delen met andere gemeenten.

Dweilen met de kraan open
Hoewel het instrument is ontwikkeld door Zorgweb, een organisatie die data van zorgverzekeraars verzamelt om transparantie op de zorgverzekeringsmarkt te stimuleren, ontstond het idee voor De VoorzieningenWijzer al ruim vier jaar geleden bij Domesta, een Drentse woningcorporatie. Martijn Boer, een van de initiatiefnemers achter de aanpak, werkte destijds voor Domesta. Uit een woonlastenonderzoek in 2014 bleek dat er bij een derde van de huurders van de corporatie sprake was van een betaalbaarheidsrisico. Bij die huishoudens is de balans tussen inkomsten en uitgaven fragiel, waardoor het risico bestaat dat de woonlasten niet betaald kunnen worden. Het leidde bij Boer tot de vraag: ‘Hoe kan het nou dat mensen vastlopen? We hebben toch allerlei toeslagen en regelingen?’

Het bleek dat mensen vaak niet wisten waar ze recht op hadden. ‘Wij kunnen de huurprijs met 20 euro verlagen, maar als mensen hun huurtoeslag niet op orde hebben, is het dweilen met de kraan open’, aldus Boer. Vervolgens las hij het boek Schaarste, over de psychologie van leven met weinig geld, dat verklaart waarom mensen met lage inkomens of schulden vaak moeite hebben met handelingen die relatief eenvoudig lijken, zoals het aanvragen van huurtoeslag. Boer: ‘Dat was echt een eye-opener. We hebben veel geregeld, maar juist de mensen die het nodig hebben, die maken er geen gebruik van omdat ze aan het overleven zijn.’

Uniek
Samen met de oprichters van Zorgweb besloot Boer het thema breder te trekken: ‘We dachten: dit gaat waarschijnlijk niet alleen om huurders, maar ook om andere mensen.’ Zo ontstond een instrument waarin gemeenten samenwerken met woningcorporaties, welzijnsinstellingen en vrijwilligers om schulden vroeg te signaleren en te voorkomen. Die grensoverschrijdende aanpak is uniek volgens Boer. Net als het feit dat consulenten actief op zoek gaan naar mensen die profijt kunnen hebben van De VoorzieningenWijzer. ‘We werken niet vanuit de gedachte dat we dat gewoon maar online zetten en wachten totdat mensen het vinden.’

Die aanpak werkt omdat de VoorzieningenWijzer geen losstaande tool is, maar een integraal onderdeel van de lokale samenwerking. ‘Corporaties, welzijnsorganisaties en gemeenten brengen dit allemaal vanuit hun eigen contacten onder de aandacht. Zij benutten allemaal hun eigen vindplaatsen’, aldus Boer.

Integraal
Bij de gemeente Assen werd De VoorzieningenWijzer voor het eerst op die integrale manier ingezet, vertelt Arjan Schonewille, directeur van Werkplein Drentsche Aa, de sociale dienst van drie Drentse gemeenten waaronder Assen. Schonewille zag het nut van het instrument voor mensen in de bijstand: ‘Bij de cliënten met de grootste afstand tot de arbeidsmarkt is het risico op problemen met schulden groot. We wilden kijken hoe we die groep konden ondersteunen op het vlak van financiële stabiliteit.’

Uiteindelijk gingen vijf partijen samen met De VoorzieningenWijzer werken: een woningcorporatie, een welzijnsorganisatie, de gemeente, de sociale dienst en de lokale kredietbank. Schonewille: ‘Dan is het veel beter ingebed dan wanneer het alleen door een woningcorporatie wordt gebruikt. Op deze manier heb je de hele groep mensen bij wie het risico op financiële problemen wat hoger ligt redelijk gedekt.’

Kokertje
De belangrijkste tip die Schonewille heeft voor andere gemeenten die met het instrument aan de slag willen, is dan ook: ‘Blijf niet vanuit je eigen kokertje kijken. Kijk over je eigen grenzen heen.’ Een gemeente zou ook niet bang moeten zijn dat het voor een ongewenste verstoring van de gebruikelijke werkprocessen zorgt, zegt Schonewille. ‘Laat het gewoon door je eigen medewerkers doen. Zorg dat je het een plek geeft in de reguliere processen. Dat voelt het niet als extra werk.’

Businesscase
Die inbedding zorgt er bovendien voor dat het gebruik van het instrument niet veel geld hoeft te kosten, meent Schonewille. SchuldenlabNL, gespecialiseerd in dit soort maatschappelijke businesscases, gaat nog verder onderzoek doen naar de kosten en baten van De VoorzieningenWijzer, maar Schonewille en Boer zijn ervan overtuigd dat het instrument zichzelf terugverdient.

Bijvangst
‘De opbrengst zit in eerste instantie bij het huishouden’, zegt Schonewille. Huishoudens gaan er, zoals gezegd, gemiddeld 500 euro per jaar op vooruit wanneer ze De VoorzieningenWijzer gebruiken. ‘De grootste opbrengst bij de cliënt zit ‘m bij de energie en de ziektekostenverzekering’, weet Schonewille. Tegelijkertijd is die winst geen doel op zich: uiteindelijk gaat het om financiële stabiliteit, nuanceert Boer. ‘Het komt wel eens voor dat mensen gaan stunten met hun zorgverzekering, terwijl ze zich dat helemaal niet kunnen permitteren. Dus soms adviseren we mensen juist om meer te gaan betalen voor hun zorgverzekering. De focus is op een stabiele basis, die 500 euro per jaar is bijvangst.’

Winst
Maar de winst voor de gemeente ligt in de preventie van schuldproblemen. Schonewille: ‘De opbrengst zit in zaken die niet meer optreden. Bijvoorbeeld in het feit dat je als gemeente minder geld kwijt bent aan schuldhulpverlening, maar ook maatschappelijke zorg, huisuitzettingen of psychiatrische zorg.’ Uit onderzoek is inderdaad gebleken dat investeringen in schuldhulpverlening zichzelf dubbel terugverdienen. En uit het tweede woonlastenonderzoek van Domesta in 2018 bleek dat het percentage Drentse huurders met betaalbaarheidsrisico’s al was gedaald van 33 naar 25 procent. ‘Dat zal niet volledig toe te schrijven zijn aan de inzet van De VoorzieningenWijzer, want er zijn meer maatregelen getroffen. Maar iedereen ziet: als je inzet op preventie, bespaart dat kosten’, aldus Boer.