Van volkskrant.nl van 5 oktober 2019

 

 

Nederlanders klikken steeds meer over elkaar bij de overheid. Het aantal meldpunten voor bijstandsfraude is sinds 2013 verdrievoudigd, van 44 naar 149 nu. Daar komen jaarlijks minimaal negenduizend tips binnen. Dit blijkt uit onderzoek van de Volkskrant. De meeste tips betreffen een vermoeden dat een buurtgenoot of andere bekende samenwoont of zwartwerkt naast de uitkering.

Van alle 335 gemeenten reageerde 80 procent op de enquêtevragen. Het aantal tips dat wordt doorgegeven is zeer waarschijnlijk veel hoger dan negenduizend, want de helft van de gemeenten met een meldpunt bijstandsfraude zegt de score niet bij te houden. Een kwart registreert een toename. Bij andere gemeenten, zoals Heerlen en Amsterdam, komen juist minder meldingen binnen.

De helft van de gemeenten die gereageerd hebben, heeft een meldpunt bijstandsfraude. Dit aantal is de afgelopen jaren sterk toegenomen. De eerste ontstonden eind jaren tachtig van de vorige eeuw. In 2013 waren het er 44. Inmiddels staat de teller op 149, een verdrievoudiging ten opzichte van zes jaar geleden. Het merendeel van de tips is anoniem en komt binnen via een telefoontje, onlineformulier, e-mail of handgeschreven brief.

Hoeveel er ‘geklikt’ wordt, varieert sterk per gemeente. In Loppersum lopen bijstandsgerechtigden verhoudingsgewijs het meeste risico, gevolgd door Delft en Leeuwarden, zo blijkt uit het Volkskrant-onderzoek. In gemeenten als Arnhem, Utrecht en Groningen, maar ook in kleinere plaatsen als Bladel en Barneveld is het aantal meldingen juist relatief laag.

De gemeente Loppersum zegt dat er jaarlijks 66 meldingen binnen komen, op een totaal van 240 inwoners met een bijstandsuitkering. Het is niet bekend of er vaker een melding over één persoon is gedaan. Zoetermeer telt evenveel meldingen als Loppersum, een gemeente die ruim twaalf keer groter is en meer dan 3.400 mensen in de bijstand telt.

Meldpunten bijstandsfraude komen in gemeenten verspreid door het hele land voor, van klein tot groot. Of de tips op waarheid berusten, kan niet elke gemeente zeggen. Ruim de helft laat weten dat 30 tot 70 procent na onderzoek blijkt te kloppen. De bevindingen lopen sterk uiteen. Zo blijkt in Doetinchem nog geen tiende juist, maar in Raalte is dat juist meer dan 90 procent.

De meldpunten voor bijstandsfraude passen in een trend van een toenemend aantal tiplijnen, waar burgers wangedrag en vermoedens van strafbare feiten over medeburgers, vaak anoniem, kunnen melden. Van zware misdrijven bij Meld Misdaad Anoniem tot asociaal rijgedrag bij het meldpunt Niet Schelden, Maar Melden.

Hoogleraar psychologie Paul van Lange van de Vrije Universiteit verklaart de meldpunten uit de afnemende sociale controle in een geïndividualiseerde maatschappij. Sommige tiplijnen geeft hij het voordeel van de twijfel, als het ernstige misstanden betreft zoals seksueel misbruik. ‘Met een laagdrempelig meldpunt komen mensen eerder in actie. Ik denk dat bijvoorbeeld seksueel misbruik binnen de katholieke kerk zo eerder aan het licht was gekomen.’

Bestuurskundige Paul Frissen hekelt de wildgroei aan meldpunten. ‘De burger is geen opsporingsambtenaar en moet niet op deze manier gestimuleerd worden die rol op zich te nemen’, zegt hij. Zeker bij het melden van vermoedens van bijstandsfraude is voorzichtigheid geboden, stelt hij. ‘Het gaat om kwetsbare burgers. Een melding is zo gedaan en je bezorgt degene over wie het gaat veel last.’

NB. Cliëntenraad:

Uit een bijgeleverd overzicht blijkt:

In de provincie Groningen hebben Groningen, Loppersum, Oldambt, Pekela en Veendam een ‘kliklijn’; Het Hogeland, Westerkwartier, Westerwolde en Stadskanaal niet. Van Appingedam, Delfzijl en Midden-Groningen is dat niet bekend; die reageerden niet op het onderzoek.